Loopt het 'stenen tijdperk' op z’n laatste benen, nu steeds duidelijker wordt dat organische grondstoffen een grote rol kunnen spelen in de bouw? Het lijkt erop, maar de vraag is of sector en wetgever er al klaar voor zijn.
Olifantengras (Miscanthus giganteus) heeft vrijwel geen bestrijdingsmiddelen en nauwelijks stikstof nodig. De plant groeit snel en kan 3,5 meter hoog worden. Na de oogst laat olifantengras zich eenvoudig in balen persen. Haal de suiker en de lignine eruit en wat overblijft is cellulose, geschikt voor verwerking tot prefab-elementen voor de houtskeletbouw.
Die lignine, of houtstof, is op zichzelf ook een interessant organisch materiaal, bijvoorbeeld als vervanger van bitumen, de chemische lijmstof in asfalt.
Bouwen met vezels
‘De vezels van olifantengras zijn kansrijk. Het is win-win-win-win’, zegt kwartiermaker Jan Willem van de Groep, die biobased bouwen op de kaart moet zetten voor de provincie Flevoland en eerder het ministerie van Landbouw.
Meerjarige en diepwortelende gewassen, zoals olifantengras, kunnen volgens civiel ingenieur Van de Groep ook een positief effect hebben op de water- en bodemkwaliteit. Er zit misschien zelfs wel een verdienmodel in voor veeboeren die op zandgronden moeten extensiveren, ofwel minder dieren per hectare mogen houden.
Olifantengras als grondstof voor biobased bouwmaterialen is slechts een voorbeeld. Zo waren er in het Exploded View Beyond Building, een huis dat te zien was op de recente Floriade in Almere, maar liefst honderd natuurlijke materialen verwerkt.
Reststromen uit kassen en voedselafval
Een tastbaar bewijs dat bouwen met reststromen uit tuinbouwkassen en materialen uit voedselafval en (riool)water daadwerkelijk kan. En de mogelijkheden zijn eindeloos: coatings van leem; vloerbedekking van mycelium; groendaken van geëxpandeerde kurk met wolsubstraat; tegels uit gesteriliseerde katoenresten; tegels uit een combinatie van rietvezels, cellulosevezels uit het riool (van toiletpapier), onthardingskalk en biohars.
Het kan allemaal – maar voor een snelle doorbraak vormen onze wetten en regels nog een belemmering. Die moeten eerst veranderen.
Knellend Bouwbesluit
Volgens zelfstandig transitiestrateeg en innovatiemanager Atto Harsta wordt er te weinig gestuurd op het gebruik van biobased materialen en grondstoffen voor in de bouw. Harsta: ‘Als biobased kan, moet je dat altijd doen. Kan het niet, val dan terug op circulaire toepassingen van zand, grind, staal, glas, bauxiet, koper, zink en titanium want die grondstoffen raken uiteindelijk op.’
Qua wetgeving moet er wel iets veranderen, stelt Harsta. De huidige berekeningsmethodiek in het Bouwbesluit is ‘knellend’ voor biobased materialen. Ook de Wet milieubeheer is beperkend. Zo worden restproducten uit de glastuinbouw gedefinieerd als afval, terwijl paprika- en auberginestengels juist veelbelovend zijn.
'Biobased bouwmateriaal bestaat niet' 
Volgens het Bouwbesluit, dat dateert uit 2012, bestaat biobased bouwmateriaal eigenlijk niet. Materialen en producten moeten in hun toepassing voldoen aan prestatie-eisen voor onder andere constructieve veiligheid, brandveiligheid, energiezuinigheid, gezondheid en milieuprestaties. Of de gekozen materialen en producten van natuurlijke oorsprong zijn, doet voor de eisen van het Bouwbesluit niet ter zake. Er worden doelen nagestreefd en geen middelen voorgeschreven.
Volgens Harsta pakt dat vaak nadelig uit voor biobased bouwen: ‘De normen die worden voorgeschreven, zijn ooit opgesteld door de traditionele industrie en die heeft baat bij eindigheid van materialen en vervanging.’
Circulaire klimaateffecten
Ook Van de Groep is hier kritisch over: ‘De traditionele industrie is gebaat bij een zo gunstig mogelijke milieuprestatiewaardering en een zo hoog mogelijke instapdrempel voor concurrerende materialen. Zo mogen ver in de toekomst liggende circulaire klimaateffecten worden afgetrokken van de klimaateffecten die men nu veroorzaakt.’
MEER LEZEN OVER BIOBASED BOUWEN?
Lees het volledige verhaal over bouwen met organische materialen in in het decembernummer van De Ingenieur. Koop hier de digitale versie voor € 7,50 of neem een abonnement!
Tekst: Ton Verheijen
Openingsfoto: Bamboe biedt mogelijkheden als organisch bouwmateriaal. Credit: Depositphotos
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.