Dat Pakistan een atoombom heeft dankzij het spionagewerk van Abdul Khan – afgelopen zondag overleden – is al vaak beschreven. Minder bekend is het persoonlijke verhaal van de klokkenluider Frits Veerman die de Nederlandse regering voor Khan probeerde te waarschuwen. Dirk van Delft schreef het op in het boek Splijtstof.
Het blijft een onwaarschijnlijk verhaal: jonge man uit Pakistan studeert aan de TU Delft, promoveert en treedt in dienst bij een technisch lab in Amsterdam. Daar werkt hij zijdelings aan onderdelen van de ultracentrifuges voor het verrijken van uranium.
Maar deze Abdul Khan (afgelopen zondag overleed hij), zelf opgeleid tot metaalkundige, toonde wat al te veel interesse voor alle ins en outs van het ontwerp van de hoogtechnologische ultracentrifuges.
Evenwicht herstellen
Later bleek dat hij allerlei tekeningen en andere informatie had doorgesluisd naar zijn vaderland Pakistan, dat in de jaren zeventig maar wát goed een atoombom kon gebruiken. Buurland en aartsvijand India had die namelijk al, en Pakistan wilde het evenwicht herstellen. Dankzij het spionagewerk van Khan kon Pakistan een atoombom ontwikkelen en deed het in 1983 de eerste proeven.
Bevriend
Voor Khans verhaal neemt auteur Dirk van Delft, terecht, flink de ruimte. Maar de hoofdpersoon van het net verschenen boek Splijtstof; hoe klokkenluider Frits Veerman atoomspion Abdul Khan betrapte en de Pakistaanse bom er toch kwam is Frits Veerman, een technicus die was opgeleid als instrumentmaker. Hij werkt samen met Khan in de begintijd van de ontwikkeling van de centrifugetechnologie en de twee raken zelfs bevriend.
Details van ultracentrifuges
Na verloop van tijd begint Veerman echter te beseffen dat er iets niet in de haak is. Khan vraagt te vaak door op onderwerpen die niets met zijn eigen taken te maken hebben en hij vraagt technisch fotograaf Veerman om allerlei details te fotograferen van onderdelen van ultracentrifuges.
Toppunt is als Khan met Pakistaans overheidsgeld probeert een vliegticket voor Veerman te betalen. ‘Ik heb helemaal niks met de Pakistaanse regering. Waarom zouden die mijn reis betalen?’, roept Veerman uit.
Bestellingen uit Pakistan
De Nederlander meldt zijn vermoeden bij zijn leidinggevenden, maar komt er niet doorheen. Eerst denken die dat hij spoken ziet, later merkt hij dat de betrokken bedrijven duidelijk niet open staan voor zijn klokkenluiden. Ze verdienen goed aan de bestellingen uit Pakistan.
Klem tussen grote belangen
Hiermee is Splijtstof een schoolvoorbeeld van het verhaal van hoe een klokkenluider klem komt te zitten tussen grote belangen, die veel verder reiken dan één enkel individu.
Het eigenbelang van de betrokken bedrijven is duidelijk, maar zelfs op een hoger niveau werd Veerman tegengewerkt. Nederland kreeg namelijk signalen om niet in te grijpen tegenover atoomspion Khan.
De Amerikaanse inlichtingendienst CIA volgde de ingenieur – en wilde dat blijven doen om nieuwe dingen op het spoor te komen – maar Van Delft suggereert ook dat een Pakistaanse atoombom sommigen misschien niet slecht uitkwam.
Aartsvijand India had in 1974 succesvolle atoomproeven gedaan, en ‘voor het evenwicht in de regio was het goed als ook Pakistan over een bom zou beschikken.’
Geïntimideerd en ondervraagd
Later wordt Veerman lastiggevallen op zijn werk, en zelfs thuis geïntimideerd en ondervraagd door de Binnenlandse Veiligheidsdienst. Hij kon maar beter stoppen met zijn pogingen de spionage van Khan aan te kaarten, want daardoor zou Nederland internationaal een modderfiguur slaan.
Zijn leven wordt blijvend, en tot het einde aan toe, beïnvloed door de zaak Khan. Het weerhoudt de rechtschapen Veerman er niet van om tot het einde toe te vechten voor zijn erkenning en voor een schadevergoeding. Van de Nederlandse staat heeft de klokkenluider die erkenning nooit gekregen. Begin dit jaar overleed hij.
Van Delft heeft boeiend beschreven hoe Veerman werd tegengewerkt en in welk wespennest hij zich begaf. Hier en daar wordt er wat gegoocheld met de chronologie van het verhaal, maar al met al beklijft het verhaal van een eerlijke, oplettende technicus die klem komt te zitten tussen de belangen van grote landen.
Splijtstof. Hoe klokkenluider Frits Veerman atoomspion Abdul Khan betrapte en de Pakistaanse bom er toch kwam
Dirk van Delft
240 Blz.
€ 20,-
Openingsfoto: cascade van ultracentrifuges voor het verrijken van uranium, in Piketon, Ohio, Verenigde Staten. Foto: publiek domein.
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.