Veel hedendaagse muziekstromingen zijn te danken aan elektronica. In Düsseldorf is dat prachtig te zien in de tentoonstelling Electro. Von Kraftwerk bis Techno. Maakt AI straks de muzikant overbodig?
Wie deze maanden het statige Kunstpalast in de Duitse stad Düsseldorf binnengaat, krijgt het gevoel een verkeerde ingang te hebben genomen. Direct na de lichte, marmeren lobby met kassa’s volgt de donkere entree van een nachtclub. Een levensgrote, fluorescerende smiley lacht de bezoeker toe en de vloer dreunt van de bastonen.
Bij een nachtclub zou je nu je jas in een kluis proppen, vol verwachting de dansvloer op springen of wat aan de bar bestellen en kijken wat de avond brengt. In Düsseldorf loopt de bezoeker na de ingang het duistere technohol van de tentoonstelling Electro. Von Kraftwerk bis Techno in, een walhalla voor fans van elektronische muziek én voor liefhebbers van alle apparaten die bij het maken hiervan worden gebruikt.
Uitvinders en elektronicahobbyisten
Wat tegenwoordig op de radio en streamingdiensten wordt grijsgedraaid als house, techno en dance, vindt zijn oorsprong bij uitvinders, elektronicahobbyisten en universitaire laboratoria, zo maakt de tentoonstelling duidelijk. Techneuten sloegen begin twintigste eeuw aan het experimenteren met machines die geluid konden voortbrengen.
Dat begon eenvoudig met golfgeneratoren die aan een versterker en luidsprekers werden gekoppeld. Maar al snel werden de apparaten exotischer. De tentoonstelling laat verschillende van die buitenissige vroege elektronische muziekinstrumenten zien, zoals de theremin. Deze bestaat uit twee antennes die gevoelig zijn voor de nabijheid van de handen van de bespeler. Daarmee beïnvloedt de muzikant zowel de frequentie als de amplitude van het geluid dat de theremin voortbrengt.
Synthesizers
Al lopend door de donkere museumzalen komen we steeds dichter bij het heden. Onvermijdelijk is de Amerikaanse ingenieur Robert Moog. Hij bracht een gelijknamige synthesizer op de markt, die de muziekwereld sterk heeft beïnvloed.
Tot die tijd, de jaren vijftig en zestig, waren synthesizers apparaten die gauw een hele ruimte in beslag namen. Moog bouwde kleinere varianten (zoals op de foto hieronder), die ook nog eens gemakkelijker te bedienen waren. Daarvan zijn er verschillende te zien in de tentoonstelling, sommige eigendom van beroemde muzikanten, zoals Jean-Michel Jarre.
Elektronische stroomschema's
Van deze Franse pionier in de elektronische muziek is ook een deel van zijn studio nagebouwd (zie foto verderop), die laat zien hoe omslachtig het creëren van muziek in die beginjaren moet zijn geweest. Naast een analoge synthesizer liggen papieren met elektronische stroomschema’s en een logboek met een leesbril erop. Het lijkt meer op een wetenschappelijk laboratorium dan op de bakermat van een nieuw muziekgenre.
Mainstream
In het tweede deel van de tentoonstelling wordt duidelijk waartoe al deze experimenteerdrift heeft geleid. We zien de apparaten van muzikanten als Vangelis en Jarre. Samen met producers als Giorgio Moroder brachten zij de elektronica in de jaren zeventig van de vorige eeuw de mainstream muziekwereld in.
Vanuit het discogenre blijkt het vervolgens geen al te grote stap naar genres als techno (uit de verarmde industriestad Detroit) en house (New York en Chicago). Ook hiphop komt kort aan bod: de dj’s maakten eind jaren zeventig als eersten gebruik van samples, korte geluidsfragmenten van anderen die ze in hun eigen tracks verwerkten.
Kraftwerk
Een speciale afdeling van de tentoonstelling is ingeruimd voor de mannen van Kraftwerk. Zij begonnen in 1970 een studio in Düsseldorf en maakten er verschillende baanbrekende albums met zelfontworpen geluiden die vaak ook weer door andere artiesten zijn gebruikt.
Niet alleen toont Electro instrumenten van het viertal, maar ook zijn hun futuristische kostuums te zien en hun kenmerkende grafische ontwerpstijl. Bezoekers krijgen een 3D-brilletje uitgereikt om de clip van de hit Autobahn op een groot scherm in 3D te aanschouwen.
Dat is een leuke gimmick: computergetekende Mercedessen en Volkswagen Kevers komen zo uit het scherm op de bezoeker af rijden, maar het wordt al gauw wat saai. Verhalen over de begintijd en de ideeën van de Kraftwerk-mannen, ontbreken helaas, waardoor deze belangrijke band niet echt tot leven komt.
Chicago en Detroit
De jaren tachtig zijn beter ingevuld. Over de elektronische dansmuziek die toen van de grond kwam, zijn verschillende boeiende documentaires te volgen. We zien hoe in Chicago jonge mensen samenkwamen om te dansen op de live geremixte muziek van lokale dj’s.
Een van de populairste clubs was The Warehouse, waar de naam ‘house’-muziek vandaan komt. In een andere Amerikaanse stad, Detroit – Motor City –, gingen handige jongeren aan de slag met drumcomputers, samplers en synthesizers, wat leidde tot snellere, hardere muziek, de techno.
In een mooi fragment is te zien hoe dj van het eerste uur Jeff Mills al spelend met een drumcomputer binnen een paar minuten vanuit het niets een snelle, complexe track opbouwt. Indrukwekkend:
Miljardenbusiness
House, techno en dance hebben in de afgelopen tien, twintig jaar, geleid tot de totale acceptatie van elektronisch gecreëerde muziek. Het genre, inmiddels wereldwijd aangeduid met de afkorting EDM (electronic dance music), is een miljardenbusiness geworden.
En waren vroeger voor het scheppen van nieuwe muziek hele kamers vol met elektronische apparaten nodig, tegenwoordig kan de nieuwste software op een krachtige laptop die geluiden bijna tot in perfectie benaderen.
De tentoonstelling laat ook de nieuwste ontwikkeling zien: kunstmatige intelligentie (AI). Die techniek maakt een nieuw soort composities mogelijk en een ander samenspel tussen mens en machine. Het laatste woord is aan Jean-Michel Jarre: ‘Ik denk dat binnen tien jaar AI in staat zal zijn om geweldige soundtracks te componeren.’ Dan heeft de muziekmachine de mens overbodig gemaakt.
Tentoonstelling Electro. Von Kraftwerk bis Techno
Kunstpalast Düsseldorf
nog t/m 15 mei 2022
Openingsfoto: Dj en muzikant Ellen Allien op het festival N.A.M.E. in Roubaix, Frankrijk in 2017. Foto: Jacob Khrist
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.