Columnist Rolf Hut vond zichzelf ineens terug in de wereld van het strokarton.
Ik knik begrijpend wanneer ik de omschrijving van het productieproces van strokarton lees:
‘De strokokers zijn in zowel cilinder- als in bolvorm vervaardigd. De ouderwetse en veel minder algemene cilinderkoker had duidelijke nadelen in vergelijking met de bolkoker; zo was de bolkoker door zijn vorm beter tegen druk bestand.’
Stro is gemaakt van tarwestengels die overblijven wanneer de graankorrels eruit zijn gehaald. Vanwege het hoge vezelgehalte van stro is het goed te gebruiken om karton voor verpakkingen van te maken. Tussen 1860 en 1970 kende vooral de provincie Groningen een levendige strokartonindustrie. Sindsdien is de industrie echter volledig ingestort, met de opkomst van plastic als een van de voornaamste oorzaken.
Het productieproces van strokarton wordt dus niet meer uitgevoerd, terwijl er om strokarton te maken heel specifieke ingenieursoplossingen zijn gebruikt. Zoals die bolkokers. Vier meter grote metalen bollen waarin gehakseld stro werd gemengd met stoom om vervolgens te worden gekookt terwijl de bollen draaien.
Er was veel specifieke kennis nodig om van stro karton te maken
Ik heb ze in het echt gezien. Strokartonfabriek De Toekomst bij Scheemda is namelijk bewaard gebleven en tegenwoordig de locatie voor het festival Grasnapolsky.
De podia waar hippe piepjonge bandjes of maffe techno-performers optreden zijn vernoemd naar de strokarton-processtappen die er vroeger plaatsvonden: hakselaar, kartonbaan, machinekamer en dus ook bolkoker. Terwijl ik me afvraag of we van dat piepjonge bandje over tien jaar nog iets gaan horen realiseer ik me dat ik onder twee bolkokers sta, waardoor ik me jaren nadat de bolkokers uit productie zijn genomen, opeens afvraag hoe dat vroeger werkte.
Eenmaal thuis brengt een simpele Google-zoekopdracht me bij een rapport van de Stichting Projectbureau Industrieel Erfgoed, waarin uitvoerig wordt uitgelegd dat in bolkokers de stro kapot wordt gekookt tot een pap waarvan uiteindelijk karton wordt gemaakt.
Al lezend leer ik dat er een hele wereld aan heel specifieke kennis nodig was om van stro karton te kunnen maken. Kennis die nu goeddeels is vergeten, maar doordat wij af en toe festivals houden in industrieel erfgoed gaat er, heel af en toe, een ingenieur (en columnist) eens Googlen om te kijken waar die bolkokers nou voor waren en haalt zo de oude kennis weer op.
Waarvan akte.
Tekst: Rolf Hut, universitair hoofddocent aan de TU Delft, maker, spreker en schrijver.
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.