Versterking van de historische Markermeerdijken tussen Hoorn en Amsterdam blijft omstreden. En omdat er geen zekerheid is hoe sterk de dijken nu eigenlijk zijn, heeft minister Schulz een besluit erover uitgesteld tot eind dit jaar.
Kunnen pompen ervoor zorgen dat het waterpeil van het Markermeer niet te hoog komt, zodat er geen ingrijpende versterking van de historische dijken nodig is? Door de bewoners werd met spanning naar het antwoord op die vraag uitgekeken. Onderzoek daarnaar leert dat er wel een effect is, maar waarschijnlijk niet voldoende. En tegelijk constateert de minister dat we eigenlijk niet goed weten hoe sterk de dijken zijn. Dus wat logisch volgt is verder onderzoek en uitstel van de beslissing.
Prachtige dijkdorpen
Wie de dijk kent weet hoe fraai die het landschap vormt. Kronkelend langs stukje bij beetje aangelegde polders, getekend door vroegere dijkdoorbraken en bekleed met dorpjes die eens huisvesting boden aan de lieden die met de Zuiderzee hun kost wisten te verdienen. En ze zijn op dit ogenblik ook geliefd bij goedverdieners.
Het Noordeinde in Volendam kijkt uit over de dijk (foto provincie Noord-Holland)
Sinds de laatste dijkdoorbraak van 1916 hebben de dijken het gehouden, niet in het minst dankzij de aanleg van de Afsluitdijk en later, om het Markermeer, de Houtribdijk. Ooit was het de bedoeling dat het Markermeer de vierde polder in het IJsselmeer zou worden, waardoor er langs de oude dijken slechts een randmeer over zou blijven.
Dijken op veen
Nu die inpoldering niet door gaat zijn de Markermeerdijken weer een primaire waterkering, en moeten ze dus voldoen aan strenge veiligheidseisen. Terecht, want als er ergens ook maar een dijk doorbreekt, dan is ons land te klein van verontwaardiging over waterschappen die hun taak hebben verzaakt.
Zo historisch als de dijken ook zijn, de provincie Noord-Holland heeft ze zelfs tot cultureel monument verheven, de kwaliteit laat te wensen over. In honderd jaar tijd is de dijk zo’n 50 cm gezakt, sommige stukken zakken 1 tot 1,5 cm/jaar. De dijk ligt op een veenpakket, en dat gedraagt zich als een dikke pudding: zet er iets zwaars op, en het zakt gaandeweg naar beneden en drukt het veen opzij, heel langzaam, maar toch. Er zijn ook proeven gedaan met containers om te zien hoe het veen zich bij belasting gedraagt. Daar komt bij dat de stabiliteit van de dijken tekort schiet.
De dijken kwamen de toetsing als primaire waterkering dan ook niet door, waarop er voor de beheerder, het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, niets anders op zit dan een versterkingsprogramma. Daarbij is uitdrukkelijk geprobeerd die versterking zo uit te voeren dat het bijzondere karakter van de dijk zo veel mogelijk behouden blijft.
Bekende Nederlanders
Maar de bewoners, waaronder bekende namen als die van André Kuipers, vinden die ingrepen alsnog veel te ingrijpend: het unieke karakter van hun dorp dreigt blijvend te worden aangetast, zo luidt hun kritiek.
Als mogelijke uitweg kwam het idee van het wegpompen van het water uit het Markermeer naar voren. Normaliter loost het op het IJsselmeer onder vrij verval. Dat lukt dus niet wanneer het water in het IJsselmeer hoog staat, dan stijgt het water in het Markermeer onder andere door regen vanzelf mee. En juist die hoge waterstand zet de dijken onder druk. Een pomp in de Houtribdijk kan tegen de hoge IJsselmeerwaterstand in toch lozen en zo het Markermeerpeil omlaag brengen, en daarmee de dijken ontzien.
In de deze week gepubliceerde studie blijkt dat een gemaal met een capaciteit van 300 m3/s (het grootste gemaal van Nederland bij IJmuiden in het Noordzeekanaal heeft een capaciteit van 260 m3/s) in het Markermeer de hoogwaterstand waarmee de sterkte van de dijk wordt berekend met 60 cm omlaag kan brengen, dus dat maakt een duidelijk verschil. Er zijn echter twee maren: de kosten van zo’n gemaal, en is die waterstandsverlaging voldoende voor de dijken?
Kosten gemaal flink opgevoerd
Over die kosten bevat de studie opmerkelijke redeneringen. Allereerst, wat kost een gemaal nu eigenlijk? Rijkswaterstaat rekent met ervaringscijfers uit het verleden en komt op € 150 miljoen voor een pompcapaciteit van 300 m3/s. Twee oud-ingenieurs van de vroegere Deltawerken hebben een ontwerp aangeleverd dat de helft kost, dus € 75 miljoen. Wie heeft er gelijk? Vraag offertes, lijkt het logische antwoord, maar vanwege aanbestedingsregels kan dat niet.
De andere maar is dat er een regel bestaat dat wie water uitpompt er voor moet zorgen dat het watergebied waarop wordt uitgepompt een zelfde pompcapaciteit meekrijgt. Dit om te vermijden dat de een zijn waterprobleem afwentelt op de ander en daar voor problemen zorgt. Het gevolg is dat er op de Afsluitdijk een even grote pompcapaciteit moet worden geplaatst als die in de Houtribdijk, dus de kosten verdubbelen tot € 300 miljoen.
Een nieuw idee is het aanbrengen van een vooerover van zand die de golfkracht breekt.
Is dat voor het IJsselmeer wel logisch? Het zit in de planning dat er in de Afsluitdijk pompen gaan komen om IJsselmeerwater af te voeren, ook als de waterstand in de Waddenzee hoog is. Tot nu toe loost het IJsselmeer onder vrij verval. Met die pomp kan altijd het gewenste waterpeil in het IJsselmer worden bereikt. Verder is het de bedoeling dat het peil in het IJsselmeer zo’n 30 cm gaat variëren. Door doelbewust een hoger peil te kiezen in het voorjaar is er in de zomer een extra zoetwaterbuffer beschikbaar mocht het erg droog zijn.
Het effect van de pomp in de Houtribdijk op het IJsselmeerpeil is naar verluidt maximaal zo’n 8 cm, en de nu gepresenteerde studie maakt niet duidelijk of het IJsselmeer daardoor in de problemen komt. Dus hoe logisch is het om de kosten voor de pomp in de Houtribdijk te verdubbelen?
Hoe sterk zijn die dijken eigenlijk?
De andere vraag is: voorkomt die waterstandsverlaging ingrijpende dijkverzwaring. De studie verwacht van niet, ook dan zijn de dijken nog te zwak. De waterwereld is het er alleen niet over eens of de berekeningen die daaraan ten grondslag liggen wel kloppen. De modellen de het Hoogheemraadschap hanteert kennen grote onzekerheden. Het project 'Dijken op veen' probeert die onzekerheid te verkleinen. Reden voor het Expertise Netwerk Waterveiligheid om te pleiten voor een betere onderbouwing van de sterkteberekening van de Markermeerdijken. Vandaar het besluit van minister Schultz om niet nu al de knoop door te hakken, maar eerst die beter onderbouwde berekeningen af te wachten.
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.