Deze maand is het vijf jaar geleden dat de musical Soldaat van Oranje in première ging. De Ingenieur nam een kijkje achter de schermen in de TheaterHangaar, waar het publiek tijdens de voorstelling plaatsneemt in een ronddraaiende zaal. Bij de verbouwing van de oude vliegtuighangaar destijds was er geen rekening mee gehouden dat de voorstelling zo lang zou spelen. 'Alles hier is gebouwd voor een looptijd van een half jaar, met uitloop naar een jaar.’ Toch gaat er zelden iets kapot.
tekst Judith Robbe
‘Vijf jaar geleden was dit de middle of nowhere, maar nu staat de TheaterHangaar aangegeven op de blauwe borden langs de snelweg’, vertelt stage manager Patrick Uphoff niet zonder trots. In 2010 werd in een half jaar tijd een leegstaande hangaar van 60 bij 70 m op het voormalig militair vliegveld Valkenburg in Katwijk omgebouwd tot theater.
Inmiddels is Soldaat van Oranje – De Musical in die hangaar 1615 keer opgevoerd, leert een blik op het krijtbord backstage waarop het aantal voorstellingen wordt bijgehouden. Ruim 1,8 miljoen bezoekers hebben hier het verhaal van verzetsheld Erik Hazelhoff Roelfzema gevolgd. Soldaat van Oranje hoopt voor het einde van dit jaar niet alleen de langstlopende, maar ook de best bezochte Nederlandse musical te zijn.
Draaiende zaal
Er is nog iets wat de voorstelling bijzonder maakt: het publiek bekijkt de voorstelling vanuit een draaiende theaterzaal met 1103 zitplaatsen. Het decor is in 360° om de tribune heen gebouwd en wordt afgeschermd door bewegende panelen. Terwijl het publiek van scène naar scène draait, brengen de schuivende schermen de nieuwe set in beeld en onttrekken ze de vorige aan het zicht. Er zijn dus geen pauzes nodig om het decor te wisselen. Als overgangsbeeld tussen de scènes worden op de schermen videoprojecties van 180° getoond.
‘Speciale software regelt naar welke stuk decor het publiek kijkt’, vertelt Uphoff. ‘Een complex communicatiesysteem met als referentie de zaal stuurt het geluid aan. Het rekenprogramma zorgt dat de juiste speakers op het juiste moment het geluid laten horen, zodat het geluid ook werkelijk daar vandaan komt waar het publiek naar kijkt. Om dit te bereiken was het noodzakelijk de musici in een geluiddichte orkestbak te plaatsen, zodat de muziek niet ineens uit een andere hoek lijkt te komen.’
De draaiende zaal maakte het noodzakelijk de musici in een geluiddichte orkestbak te plaatsen
Bijna alle locaties in het verhaal hebben hun eigen set, waaronder de Leidse studentensociëteit Minerva, Paleis Noordeinde en het strand van Scheveningen inclusief golvende Noordzee. Die laatste set is de grootste, met als achterwand een projectiescherm van 57 m breed en 7,8 m hoog. ‘De zee zelf bevat 360 000 l water en is Kiwa-gecertificeerd. Het is dus goedgekeurd zwemwater – maar met een temperatuur van 18 °C wel koud. De golfslag maken we op dezelfde manier als het Tikibad in Duinrell dat doet, met twee drukkamers die lucht over het wateroppervlak blazen.’
Ook de landingsbaan van het vliegveld maakt deel uit van het decor. ‘Op een gegeven moment rijden we twee sets weg, waarna de schuifdeuren van de hangaar opengaan. Deze opening van 25 m creëert in combinatie met de schermen in totaal 88° extra toneel, bovenop het decor van 360°’, rekent Uphoff voor.
Doolhof
Vanuit de artiestenfoyer loopt Uphoff langs kledingrekken vol uniformen en een kast met zenders – ‘voor iedere acteur één, alleen de hoofdpersonen dragen ook een tweede als back-up’ – en hij gaat een deur door. ‘Welkom in sociëteit Minerva. Je staat nu midden op het toneel.’ Dat lijkt helemaal niet het geval, want er is geen zaal met stoelen te zien, alleen een blinde wand. ‘Dat komt doordat de tribune op een andere set staat gericht’, verklaart Uphoff.
Hij opent een deur in de wand en onthult daarmee een doolhof van staal. ‘De blauwe draaischijf van de Duitse leverancier Bumat bestaat uit diagonalen, die vanuit het midden naar buiten zijn gericht, met tussenliggers. Die draaien over negen rails op in totaal zeshonderd wielen. De door een ander bedrijf statisch ontworpen tribune, die inclusief publiek 200 ton weegt, staat daar loodrecht op. Omdat het gewicht van de tribune op de draaischijf niet gelijk is verdeeld, houden we een logboek bij waarin elk wiel afzonderlijk staat vermeld.’
Twintig elektromotoren zorgen voor de aandrijving van de draaischijf, die met een snelheid van 1,2 m/s bij de buitenrand ronddraait. ‘Ofwel met ruim 4 km/h, een lekkere loopsnelheid, want de acteurs moeten soms flinke afstanden afleggen tussen de scènes.’
In het midden van de draaischijf zijn drie zogeheten twisterbanden op elkaar gestapeld. ‘Daarmee verbinden we de vaste wereld met de draaiende. De stroomkabels lopen door deze spiraalvormige kabelrupsen, die een rotatie van 3000° mogelijk maken. Dat is voldoende, want tijdens de voorstelling maakt de tribune in totaal vijf rondes met de klok mee’, legt Uphoff uit. ‘Overigens betekent vijf keer draaien ook vijf keer terugdraaien na afloop van de voorstelling. Die rotaties gebruiken wij om de systemen te testen.’
De tribune vijf rondes laten maken tijdens de voorstelling betekent ook vijf keer terugdraaien na afloop
Bij de verbouwing van de vliegtuighangaar was er geen rekening mee gehouden dat de voorstelling zo lang zou spelen. ‘Alles hier is gebouwd voor een looptijd van een half jaar, met uitloop naar een jaar’, laat Uphoff weten. ‘Niets is helemaal geoptimaliseerd voor deze setting. Vandaar ook dat een bestaande tribune op een bestaande draaischijf is geplaatst.’
‘We zijn in logboeken gaan bijhouden wat er kapotgaat en waarom’, vervolgt hij. ‘Op basis daarvan hebben we onderhoudsintervallen bepaald, zodat we van achteraf repareren naar preventief vervangen zijn gegaan. Daardoor gebeurt er nog weinig onverwachts: 95 % van de mogelijke problemen hebben we in de tang.’
Nachtmerrie
De eerste show cancel – de ergste nachtmerrie van een theaterproducent – kan Uphoff zich nog goed herinneren. ‘De aansturing van de schuivende schermen werkt op 24 V. Tijdens de matineevoorstelling op zondag klapte er een 24 V-voeding uit. Die hadden we echter niet op voorraad. Meteen daarna hebben we geïnventariseerd wat er kapot kan gaan en zo’n groot effect kan hebben. Daarvan hebben we voldoende reserve-exemplaren ingeslagen.’ In vijf jaar tijd is het maar drie keer voorgekomen dat de voorstelling moest worden geannuleerd.
Dat de productie tijdelijk moet worden stilgelegd, een show stop, komt ook wel eens voor. ‘Dat kan elke dag gebeuren. Al proberen troubleshooters, de technici die tijdens de voorstelling problemen oplossen, dat uiteraard uit alle macht te voorkomen. En dat lukt hen in bijna alle gevallen.’
De stroomschaatsen bovenop de bewegende schermen vormen het meest fragiele onderdeel van het decor
Wat het meest gebeurt, is dat een stroomschaats bovenop de schuivende schermen kapotgaat. ‘Die schaatsen, die de panelen van stroom voorzien, vormen het meest fragiele onderdeel van het decor’, vertelt Uphoff. ‘Ze zijn gemaakt van kunststof en willen nog wel eens breken.’ Dat gebeurt bijvoorbeeld als de hangaardeuren opengaan en de Dakota, met daarin een vanuit Engeland terugkerende koningin Wilhemina, voorrijdt. ‘Door de wind kan een zwart doek van het decor gaan wapperen en tegen een stroomschaats slaan. Daar zijn ze niet op berekend.’
In het eerste jaar dat Soldaat van Oranje speelde, was er een korte onderbreking van de voorstelling nodig om zo’n stroomschaats te vervangen. ‘Dat deden we vanaf de grond en kostte zeker een kwartier. Sinds we het van bovenaf zijn gaan doen, kunnen we een exemplaar tijdens een scène vervangen in 1,5 à 2 minuten’, laat Uphoff weten. Het publiek merkt er dus helemaal niets van. ‘En dat zwarte molton hebben we maar weggehaald’, knipoogt hij.
De schermen worden draadloos aangestuurd, via Bluetooth. ‘Dat brengt risico’s met zich mee, want Bluetooth werkt op dezelfde frequentie als wifi. Soms hebben we last van een communicatiestoring.’ Maar daarvoor hebben de troubleshooters een simpele oplossing. ‘Meelopen en de schermen met de hand bedienen’, lacht Uphoff.
Het is een zeldzaamheid dat er echt iets kapotgaat
Na vijf jaar is het een zeldzaamheid dat er echt iets kapotgaat, laat Uphoff weten. ‘De troubleshooters hoeven tijdens een voorstelling meestal niet veel meer te doen dan een toeschouwer die naar het toilet moet, de weg wijzen. De draaiende theaterzaal zorgt voor desoriëntatie, waardoor een bezoeker de foyer niet altijd meteen kan vinden.’
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.