De Stenendijk in Hasselt moet versterkt, maar de monumentale muur mag daarbij niet beschadigd raken. De oplossing? Een trillingsvrije renovatie, tevens de eerste emissieloze dijkversteviging van Nederland.
Bij de molen van het Overijsselse stadje Hasselt, zo’n tien kilometer ten noorden van Zwolle, verzamelt zich een groepje mensen. De meesten komen uit de plaats zelf, anderen uit de nabije omgeving. Vandaag zullen ze zich laten bijpraten over de bouwactiviteiten die hier al een tijd gaande zijn: de versterking van de Stenendijk van Hasselt.
Deze dijk, met zijn karakteristieke muur van bakstenen, beschermt de omgeving tegen overstromingen van de rivier het Zwarte Water. Hij geldt als zeewering. Oorspronkelijk kwam het water dat het gebied bedreigde namelijk vanuit de voormalige Zuiderzee, het Zwarte Meer en het Zwarte Water.
Het rijksmonument voldoet inmiddels niet meer aan de eisen. De buitenkant van de dijk is niet stevig genoeg en er is kans op piping, een mechanisme waarbij water onder de dijk door stroomt en er zand uitspoelt waardoor zich kanaaltjes kunnen vormen en de dijk verzwakt.
Laatste gemetselde zeewering van Nederland
Aannemers hebben het wel eens over ‘dat muurtje’, zegt Marjan Vervoort van het Waterschap Drents Overijsselse Delta dat de dijkversterking op zich heeft genomen. Het waterschap werkt hiervoor samen met de Dijkzone Alliantie Stenendijk DAS – een bouwcombinatie van Ploegam, Dura Vermeer en Gebroeders De Koning – en wordt ondersteund door De Koninklijke Woudenberg, TAUW en Fugro.
Vervoort: ‘Maar het gaat hier om de laatste gemetselde zeewering in Nederland die nog overeind staat als bescherming tegen dijkdoorbraken. Bovendien geldt de Stenendijk sinds 1975 als rijksmonument en is de hele historie van het waterbeheer in Nederland erin af te lezen.’
Dat laatste is wellicht wat sterk aangezet, maar de eeuwenoude Stenendijk vertelt inderdaad een verhaal. In de Middeleeuwen waren de eigenaren van de aan de dijk grenzende percelen verantwoordelijk voor het onderhoud van de dijk. Hoe meer grond zij bezaten, hoe groter het stuk dijk dat ze in beheer hadden.
Dit is tot op heden nog altijd te zien: de muur oogt als een lappendeken, waarbij de goede stukken destijds kennelijk een rijke en betrokken eigenaar hadden en de slechte stukken een eigenaar met minder geld of verantwoordelijkheidsgevoel.
Dijk is veilig, maar kwetsbaar
Nu de dijk moet worden versterkt – hij is veilig maar kwetsbaar, zegt het waterschap – wil men het karakter van de muur behouden. En er zijn meer uitdagingen: de Stenendijk grenst aan een Natura 2000-gebied, er leven bijvoorbeeld veel salamanders, en sommige huizen van Hasselt staan letterlijk in de dijk.
Daarom wordt de versterking aangepakt door aan de landzijde, op een afstand van een paar meter van de bakstenen muur, een metalen damwand in de dijk te duwen. Dat gaat plaat voor plaat en gebeurt nagenoeg geluids- en trillingsvrij en bovendien elektrisch. ‘Het is de eerste emissieloze dijkversterking in Nederland’, zegt Pieter Breedveld van De Gebroeders de Koning.
Twaalf meter lange damwanden
‘Silent Piler’ heet de machine die de twaalf meter lange damwandplaten de grond in duwt. Als het groepje bezoekers haar nadert, is de machine echter net bezig een plaat omhoog te trekken.
‘Door variaties in de weerstand van de ondergrond wil een plaat wel eens gaan hellen’, legt Breedveld uit. ‘Dat willen we niet, dan passen ze niet meer goed aan elkaar. Soms is het behoorlijk lastig de plaat recht genoeg de bodem in te duwen.’ Zo kan het gebeuren dat er op sommige dagen maar twee platen de grond in gaan en op andere dagen wel dertig.
Emissieloze dijkversterking
‘Ik zag er best tegenop’, zegt één van de dorpelingen als we langs de dijk lopen. ‘Maar het is me zó meegevallen. We merken er als omwonenden vrijwel niets van!’
De bouwers nemen het gegeven dat er op locatie stil en emissieloos moet worden gewerkt dan ook zeer serieus, zegt Erik Huijzer, relatiebeheerder van Gebroeders De Koning later aan de telefoon. ‘Toen ik zelf een keer langskwam, werd ik gesommeerd mijn benzineauto op afstand te parkeren. Ook die mocht het terrein niet op.’
De damwandplaten worden bij de molen afgeleverd, legt Huijzer uit. Vanaf daar gaan ze, steeds per drie stuks, met een elektrische shovel naar de bouwplek. Daar staat, naast de Silent Piler, een kraan die de platen omhoog takelt en naar de juiste plek brengt, en een container met een accu erin.
Deze wordt continu opgeladen en heeft als voornaamste functie dat de elektriciteitsafname van het net geleidelijk gebeurt in plaats van steeds met een enorme piek. Huijzer: ‘De techniek bestaat al sinds de jaren tachtig, maar dat alles elektrisch gaat is nieuw.’
Restauratie oude dijk
In totaal zal de damwand twaalfhonderd meter breed worden en negen tot twaalf meter diep gaan. Vervoort: ‘We zijn in totaal dus drie à vier jaar bezig geweest met de voorbereiding en uitvoering en er is vervolgens helemaal niets van te zien.’
Dat laatste is overigens niet helemaal waar, want ook de muur zelf wordt gerestaureerd. Het metsel- en voegwerk wordt hersteld en waar nodig worden ook de bakstenen vervangen door nieuwe exemplaren die zo veel mogelijk op hun voorgangers lijken. Hiermee hoopt men in het voorjaar van 2023 klaar te zijn.
Hoogwaterbeschermingsprogrammma
‘En wie betaalt dit allemaal?’, wil één van de bezoekers tot slot nog weten. De grootste subsidie komt vanuit het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma, een alliantie van de 21 Nederlandse waterschappen en Rijkswaterstaat, antwoordt Vervoort. Binnen dit project wordt tot het jaar 2050 vijftienhonderd kilometer aan dijken versterkt.
De waterschappen dragen tien procent bij aan de dijken die onder hun hoede vallen. Vervoort: ‘En dat bent u in dit geval zelf als u hier in de buurt woont.’ Iedere inwoner hoort bij een bepaald waterschap en krijgt de aanslag waterschapsbelasting jaarlijks op de deurmat.
Vervoort: ‘Dat is het moment waarop wij zien dat mensen gaan googelen: hoe kan ik het lidmaatschap opzeggen? Maar ja, dat kan dus niet.’
Beeld: CloudShots/Waterschap Drents Overijsselse Delta
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.