Durft Saudi-Arabië groot te denken of lijdt het land aan megalomanie? Het jongste voorbeeld is The Line, een glazen stad van 170 kilometer lang, 500 meter hoog en 200 meter breed. Een revolutionair concept voor een stad, maar kan het ook werken?
Ambitie kan Saudi-Arabië niet worden ontzegd. Het land haalt veel van zijn inkomsten nog altijd uit de verkoop van olie en aanverwante fossiele producten, maar beseft dat deze bron eindig is. Men moet het dus over een andere boeg gooien. Dat leidt tot plannen voor het ene na andere megaproject.
Het meest aansprekende daarvan betreft een nieuw stedelijk gebied, Neom genaamd, in het uiterste noordwesten van het land. Opvallendste onderdeel daarvan is The Line. Deze beoogde stad van de toekomst bestaat uit één eindeloos uitgerekt gebouw van tweehonderd meter breed en vijfhonderd meter hoog, waardoor het geheel oogt als een mes dat door de woestijn snijdt. Een 170 kilometer lange wolkenkrabber op z’n kant.
Duurzaamheid centraal
The Line kan volgens de plannen negen miljoen mensen huisvesten, de helft van de totale Nederlandse bevolking. Duurzaamheid en zero-emission staan centraal in het ontwerp: alle energie is afkomstig van duurzame bronnen en bewoners hebben geen auto, maar verplaatsen zich met een supersnelle metro.
Maar hoe haalbaar is The Line? Is een lange lijn wel een slimme vorm voor een megastad? Wordt het er prettig wonen? Vijf vragen over het megaproject.
1 Een lijnvormige stad, is dat wel praktisch?
‘Een lijn is niet de meest efficiënte manier om een stad te begrenzen’, zegt Dick Ettema, hoogleraar urban accessibility and social inclusion aan de Universiteit Utrecht. ‘Dat heeft gevolgen voor de reisafstanden; die zijn gemiddeld groter dan wanneer de stad een ronde vorm heeft. Dat is gewoon simpele wiskunde. De bereikbaarheid zal niet optimaal zijn.’ Daar kunnen de geplande frequente en snelle metro’s weinig aan veranderen.
De meeste steden groeien organisch, vertelt Ettema. ‘Er is een kern, waar het ooit is begonnen, en daaromheen groeit de stad. Tegenwoordig willen de high-end functies in het centrum van de stad zitten. De restaurants, de duurdere winkels, theaters en concertzalen. Maar hoe zit dat bij The Line? Waar komen die exclusieve winkels? Waar gaat de voetbalclub spelen? Hoe duur is de grond eigenlijk? En hangt die prijs af van de bereikbaarheid? Want dan zou het midden van The Line duurder worden; die is immers het best bereikbaar.’
2 Is de vorm van een stad zo dwingend op te leggen?
Er zijn meer steden geweest die vanuit een sterk van bovenaf opgelegd concept zijn gebouwd, vertelt Ettema. Brasília is een bekend voorbeeld. De destijds nieuwe hoofdstad voor Brazilië werd in 1960 opgeleverd. ‘Die stad heeft de plattegrond van een vliegtuig, met een sterke concentratie van functies. Een wijk met kantoren, een wijk met woningen, een wijk met winkels.’
Juist tekentafelsteden gaan uiteindelijk anders werken dan ze waren bedacht
In de praktijk bleek dat slecht te werken, zegt Ettema. De afstanden waren te groot en mensen willen toch verschillende functies door elkaar hebben: winkels in de buurt en even vanuit kantoor langs huis kunnen.
Een nationale overheid kan wel grote plannen maken, maar economische processen en menselijk gedrag zullen toch ook altijd een grote rol spelen, zegt Ettema. ‘Juist tekentafelsteden gaan uiteindelijk anders werken dan ze waren bedacht. In eigen land hebben we Lelystad en Almere. Lelystad moest de kern worden van Flevoland, maar Almere bleek veel harder te groeien, vooral omdat het dichter bij Amsterdam en het Gooi ligt. Die flexibiliteit is bij The Line echter erg gering.’
3 Wordt het prettig wonen in The Line?
Dat moet blijken in de praktijk, maar druk wordt het er wel. Achter die extreme stedelijke verdichting zit wel een idee. Laat mensen dicht op elkaar wonen, dan kan buiten de stad de natuur de ruimte krijgen. Of één grote aaneengeschakelde flat ter lengte van half Nederland daarvan de beste invulling is, valt te betwijfelen. Alsof iedereen in één grote mall woont.
Ettema: ‘Toen ik er voor het eerst van hoorde, dacht ik, wat een wáánzinnig idee. Ik zou er zelf niet willen wonen. Een enorm gebouw in de woestijn. Dat roept toch associaties op met een gevangenis.’ Leven tussen twee vijfhonderd meter hoge muren: gaat dat niet claustrofobisch aanvoelen? Het gebouw krijgt een verdieping of honderd, schat Ettema. ‘Afhankelijk van waar je terechtkomt, woon je in het midden, waar nooit daglicht komt. Of onderin, op de bodem van de Grand Canyon als het ware.’
Over wat mensen een prettige woonomgeving vinden, is al veel bekend, vertelt Ettema. ‘Die is afwisselend. De omgeving heeft een bepaalde kwaliteit, zoals parken of ander groen. En mensen ervaren een sense of place, ze voelen zich thuis in de stad en hebben het gevoel dat die betekenis heeft. Wat daarbij helpt is als inwoners nog invloed kunnen uitoefenen op de omgeving.’ Dat lijkt bij The Line niet het geval te zijn. ‘Wanneer alles vastligt, hebben bewoners niet het gevoel dat ze zich de stad eigen kunnen maken. Kijk bijvoorbeeld naar een stad als Singapore. Dat heeft alle vinkjes van wat een goede stad moet zijn, maar toch voelt hij wat unheimisch. Dat is een typisch voorbeeld van een over-planned city.’
4 Heeft zo’n megastructuur invloed op de omgeving?
‘Dit is niet mijn expertise, maar zeker een belangrijke vraag. Er wordt toch een soort heuvelrug van 170 kilometer lang en vijfhonderd meter hoog in de woestijn gelegd. Ik kan me niet voorstellen dat dat geen invloed heeft op luchtstromen en het microklimaat. Misschien vormen zich wel zandduinen tegen het gebouw aan. The Line komt dicht bij de evenaar te liggen, dus overdag zullen de schaduwen kort zijn, maar ze zijn er wel. Het gebouw lijkt me trouwens ook een serieuze barrière voor dieren.’
Ook zijn er veel zorgen over de spiegelende ramen onder dierenbeschermers, is online te lezen. Ze zijn bang dat vogels zich er massaal tegen te pletter zullen vliegen.
5 Zal deze stad ooit afkomen?
Een logische vraag nu de eerste grote vertragingen in de bouw zichtbaar zijn. In april berichtte Bloomberg dat de eerste mijlpaal – 1,5 miljoen inwoners in het jaar 2030 – niet zal worden gehaald. Dat doel is inmiddels teruggeschroefd tot driehonderdduizend mensen, in een 2,4 kilometer lang gebouw.
Wie de beelden bekijkt, onderschat wellicht de enorme schaal van het project. The Line is eigenlijk één lang gebouw van vele wolkenkrabbers tegen elkaar aan. Online zei iemand: ‘Als het bouwen van de Burj Khalifa, de ranke wolkenkrabber in Dubai, al tien jaar duurde, hoe moet dat dan met The Line? Dat zijn wel honderden Burj Khalifa’s naast elkaar.’
Volgens Ettema is het verstandig om The Line stukje voor stukje te bouwen. ‘Hierbij zal de markt ook een rol spelen. Als de eerste drie kilometer niet vol raakt, heeft dat vast gevolgen voor de rest.’
Uiteraard heeft De Ingenieur de projectontwikkelaars van The Line benaderd voor een nadere toelichting, maar ze waren niet bereid ons te woord te staan. Wel kregen we een verwijzing naar een recente video. Die kunt u hier bekijken:
MEER LEZEN OVER THE LINE?
Dit artikel staat in het meinummer 2024 van De Ingenieur. Koop hier de digitale versie voor € 9,75 of neem een abonnement.
Openingsbeeld: The Line eindigt, of begint, in de Golf van Akaba, een zee-engte ten noordwesten van Saudi-Arabië. Alle illustraties: Neom
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.