Hoe houden we ons land veilig en bewoonbaar, als de zeespiegel misschien wel drie meter is gestegen? Ingenieurs denken er nu al over na. Een van de scenario's: Rotterdam sponsstad.
Mocht de zeespiegel over een eeuw een meter of drie zijn gestegen, dan verandert dat het aanzien van Rotterdam ingrijpend. De binnenstad moet worden afgesloten van de zee en gaan werken als een spons met zoet water erin.
Vertrekpunt: zeespiegelstijging van drie meter
Met zijn ligging aan de monding van Rijn en Maas, de open verbinding met de zee en de combinatie van dichte bewoning en buitendijkse havenactiviteiten is Rotterdam een geval apart.
Binnen het ontwerpend onderzoek Redesigning Deltas gingen Dirk van Peijpe (De Urbanisten), Eric-Jan Pleijster (Lost Landscapes, LOLA) en Nanco Dolman (Royal HaskoningDHV ten tijde van dit project, nu Deltares) aan de slag met de toekomst van de Maasstad. Vertrekpunt: een zeespiegelstijging van drie meter.
Rotterdam als binnendijkse 'sponsstad'
Voor de Maas-Rijndelta bedachten ze een gedifferentieerde aanpak. Daarin krijgt de stad in de toekomst extra bescherming door een Deltadijk. De stad wordt bovendien afgesloten van de zee door sluizen. Rotterdam wordt zo een binnendijks gelegen ‘sponsstad’, met de Nieuwe Maas als centrale waterpartij. De havens blijven als een archipel buitendijks.
Die zeespiegelstijging van drie meter is een worstcasescenario, lichten de bedenkers toe, ‘wanneer geen mitigatie plaatsvindt op de gevolgen van de opwarming van de aarde’, zegt Dolman.
Op de ene plek beschermen en elders juist meebewegen en ruimte geven aan het water.
Wat Van Peijpe betreft kende het project twee hoofdvragen: ‘Hoe gaan we in zo’n scenario om met het buitendijkse havengebied en hoe garanderen we achter de primaire waterkeringen – Dijkringen 14 en 17 – de waterveiligheid en dus de bewoonbaarheid van het stedelijke gebied?’
Ze kwamen uit op een variabele oplossing, vertelt Pleijster. ‘Op de ene plek beschermen en elders juist meebewegen en ruimte geven aan het water.’ Het is de Delta-paradox in de praktijk.
Hoe houden we ons land bewoonbaar bij een forse stijging van de zeespiegel?
Ingenieurs denken er nu al over mee. Op initiatief van de onderzoeksgroep delta urbanism aan de TU Delft werd Redesigning Deltas opgericht, een groep experts waarin naast ingenieurs onderzoekers, waterbouwers en landschapsarchitecten zitten. Vijftien bureaus werden betrokken bij een ontwerpstudie, die resulteerde in vijf ontwerpen, elk voor een ander type landschap in het stroomgebied van de Maas, zoals de Geulvallei in Limburg. Bedoeld als inspiratie en als call to action. Want gelet op de zeespiegelstijging kunnen we de noodzakelijke herinrichting van ons land niet meer voor ons blijven uitschuiven. De Ingenieur pikte drie scenario’s er uit. U leest erover in het novembernummer.
Dijken ophogen
Het was een complexe puzzel die het drietal moest oplossen. Dijkringen 14 en 17, vrijwel de hele Randstad beschermen, wordenin het ontwerp verder opgehoogd, versterkt en, belangrijker, zuidwaarts verlegd richting de Oude Maas, waar ruimte is voor zo’n deltadijk.
Zeesluizen beschermen (buitendijks) Rotterdam verder tegen overstromingen. De Nieuwe Maas wordt een zoet binnenwater zonder getij. ‘De Maas die door de stad stroomt, zal dus veel minder in hoogte fluctueren, zoals het IJ in Amsterdam’, zegt Van Peijpe. ‘Dat betekent dat Rotterdam zich verder kan ontwikkelen als aantrekkelijke waterstad. Denk aan drijvende wijken en mensen die recreëren in en om het alomtegenwoordige water. Stadshavens zoals de Waalhaven maken straks deel uit van het stedelijk gebied.’
Tegenwoordig weten we dat je de bodem niet moet tegenwerken.
De scheepvaart vanuit de haven krijgt een verbinding via onder meer de Oude Maas met het achterland. De verhoogde Dijkringen zijn bestand tegen een mogelijke stormvloed en drie meter zeespiegelstijging.
‘Ja, anders dan in andere visies op zeespiegelstijging geven wij de Randstad niet op’, zegt Van Peijpe met een lach.
Ruimte voor natuur
Een bijzondere rol is weggelegd voor de havens. Die zijn ooit ontstaan in een hechte relatie met de stad. Later werd de haven westwaarts uitgebreid en legden ingenieurs zelfs nieuwe stukken land aan, de Maasvlakten.
‘Wij stellen voor om de haven afzonderlijk te beschouwen’, zegt Pleijster, en de activiteiten daar los te koppelen van de stad.
‘Daar ligt nu nog een puur industrieel landschap dat de ruimte voor het water beperkt. Wij maken meer ruimte voor die natuurlijke systemen. De industriële gebieden in de haven worden opgehoogd; dat gebeurt nu al op het moment dat een bedrijf verhuist of als een contract afloopt. Wanneer er ruimte vrijkomt in de toekomst, kun je besluiten om daar de natuur vrij spel te geven. Dat kan ook, omdat de industrie over honderd jaar veel schoner en stiller zal zijn.’
Een interessant ontwerp, vindt Niko Wanders, universitair docent hydrological extremes aan de Universiteit Utrecht. Daar houdt hij zich bezig met de hydrologie van de stroomgebieden van rivieren. ‘Dergelijke denkrichtingen zijn erg nuttig, want het duurt best lang als we dit daadwerkelijk willen gaan aanleggen.’ Het omleggen van de Deltadijk ten zuiden van Rotterdam heeft volgens hem wel gevolgen voor de omliggende gebieden. ‘Dan zullen ook daar de dijken omhoog moeten, anders stromen die gebieden weer onder.’ Ander punt van aandacht is verzilting. ‘Als de zee flink hoger komt te staan, dan borrelt er meer zoutwater omhoog in de binnenlanden, dus ook in het zoetwaterbekken dat in hartje Rotterdam is voorzien. Daar moet wel iets op worden verzonnen.’
Wat hoe dan ook een enorme uitdaging wordt volgens Wanders is het afvoeren van rivierwater in natte perioden. ‘Een rivier als de Rijn voert dan wel zesduizend kuub water per seconde aan. Een deel kan in aan te leggen buffers, een deel kan naar het IJsselmeer, maar we ontkomen er niet aan een groot deel met pompen naar zee af te voeren. Alleen de huidige pompen kunnen maar een paar kuub per seconde aan.’ Sowieso stijgt het water in de rivieren met de zeewaterspiegelstijging, dus ook de rivierdijken moeten hoger worden. Niet alleen in Rotterdam, maar ook in bovenstroomse gebieden. ‘En daarvan is weer het risico dat water onder de dijk door sijpelt (piping) door de toegenomen waterdruk, waardoor de dijk wordt ondergraven en uiteindelijk doorbreekt.’
Zoetwaterbuffers
Het stijgen van de zeewaterspiegel heeft ook gevolgen voor de beschikbaarheid van zoetwater. Door het afsluiten van de Nieuwe Maas met (zee)sluizen wordt de stad één groot zoetwaterbekken. De rivier wordt zo ook een buffer bij een teveel aan water.
Een overvloed aan (regen)water kan de stad in de bodem opslaan en bij langdurige droogte er weer uithalen: de sponswerking.
Het idee is dat dit gebeurt met zogeheten urban water buffers, waar gezuiverd water in de bodem wordt opgeslagen. Daarvan heeft Rotterdam er nu al twee, maar in ‘Rotterdam Sponsstad’ worden dat er drieduizend. ‘Een flink aantal, maar wij denken dat dat haalbaar is’, zegt Dolman.
Natuurlijke processen
Bij alle ingrepen die het team voorstelt, was het bodem- en watersysteem leidend.
‘Vroeger dachten we dat alles maakbaar was’, zegt Pleijster. ‘Tegenwoordig weten we dat je de bodem niet moet tegenwerken. Die bepaalt landschap en gebruik. Zeeklei biedt andere mogelijkheden dan veenpolders. Veengrond zuivert het water en slaat tegelijk CO2 op.’
Dolman vult aan: ‘Maak ook gebruik van de natuurlijke processen in plaats van alles technisch proberen op te lossen.’
Een te grote klus? Dat valt nog te bezien, zegt Dolman. ‘De stad Tokyo is in vijftig jaar helemaal omgebouwd naar een stad die het regenwater opvangt en heel goed benut. Dat geeft een idee.’
MEER LEZEN OVER DE HERINRICHTING VAN DE NEDERLANDSE DELTA?
Lees meer over onder meer de scenario's voor het Waalgebied en Zeeland in het novembernummer van De Ingenieur. Koop hier de digitale versie voor € 7,50 of neem een abonnement!
Beeld: Redesigning Deltas / TU Delft / De Urbanisten/LOLA/Royal HaskoningDHV
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.